Lời tạm biệt cuối cùng của tôi. José Rizal

Bài thơ “ Lời tạm biệt cuối cùng của tôi”, là một bài thơ tuyệt mệnh của Jose Rizal, được ông viết bằng tiếng Tây Ban Nha, vào trước ngày người ta thi hành án tử hình ông vào ngày 30 tháng 12 năm 1896.

Chiều ngày 29-12-1896, một ngày trước khi bị hành hình, Jose Rizal đã được mẹ ông là Teodora Alonzo, chị Lucia, Josefa, Trinidad, Maria và Narcisa cùng hai đứa cháu vào thăm. Khi họ chuẩn bị ra về, Rizal nói với Trinidad bằng tiếng Anh rằng có vật gì đó trong bếp cồn nhỏ (cocinilla). Chiếc bếp đã được người lính gác trao cho Narcisa khi mấy người trong gia đình đã lên xe ngựa của họ ở trong sân. Về nhà, các cô gái nhà Rizal đã lấy trong bếp cồn ra mấy mẩu giấy gấp lại. Trên đó có viết một bài thơ không dấu, không tiêu đề và không ghi ngày tháng, gồm 14 khổ thơ 5 dòng. Các cô gái nhà Rizal sao chép các bản sao của bài thơ và gửi cho bạn bè của Rizal ở trong và ngoài nước.

Rizal không đặt tiêu đề cho bài thơ này.  Năm1897, người bạn của ông là Mariano Ponce tại Hồng Kông đã in bài thơ với tiêu đề "Mi Ultimo Pensamiento".  Cha Mariano Dacanay, người đã nhận được một bản sao của bài thơ, ông công bố trong phát hành lần đầu trên La Independencia ra ngày 25 tháng 9 năm 1898 với tiêu đề "Ultimo Adiós ' ". Sau đó, bài thơ được phổ biến với tiêu đề tiếng Tây Ban Nha là "Mi Ultimo Adiós ' ", nghĩa tiếng Anh là “'My Last Farewell”, nghĩa tiếng Việt là “Lời tạm biệt cuối cùng của tôi”.